मानवी शरीरात अनेक महत्त्वाचे अवयव असतात. त्यापैकी एक महत्त्वाचा अवयव म्हणजे मुत्रपिंड. मुत्रपिंड हे शरीराच्या पाठीच्या बाजूला असणारे दोन लाल-तपकिरी रंगाचे व बीनच्या आकाराचे अवयव असतात.
मुत्रपिंडाचे प्रमुख कार्य म्हणजे शरीरात दररोज निर्माण होणाऱ्या नायट्रोजनयुक्त टाकाऊ पदार्थांना बाहेर काढणे. तसेच, मुत्रपिंड रक्तदाब नियंत्रित करणे, सोडियम, पोटॅशियम, मॅग्नेशियम सारख्या क्षारांचे संतुलन राखणे, रक्तातील आम्लाचे प्रमाण नियंत्रणात ठेवणे, ड जीवनसत्त्व सक्रिय करून हाडांचे आरोग्य राखणे आणि हार्मोन एरिथ्रोपोएटिन तयार करून हिमोग्लोबिनची पातळी सामान्य राखणे यासारखी इतर अनेक महत्त्वाची कार्ये करतात.
मुत्रपिंडाच्या कार्यामध्ये अनेक कारणांमुळे बिघाड होऊ शकतो. त्यामध्ये मुत्रपिंडाला झालेली इजा (अ‍ॅक्युट किडनी इंजुरी), दीर्घकालीन मुत्रपिंडाचा आजार (क्रॉनिक किडनी डिसीजेस) हे दोन प्रमुख प्रकार आहेत. याबरोबरच, मधुमेह, उच्च रक्तदाब, स्वयंप्रतिकार रोग, मूत्रमार्गातील जंतूसंसर्ग, पॉलिसिस्टिक किडनी डिसीज सारखे अनुवंशिक आजार, मुतखडा इत्यादी कारणांमुळेही मुत्रपिंडाच्या कार्यामध्ये बिघाड होऊ शकतो.
किडनी चे आजार (Kidney Disease)
मानवी शरीरातील महत्त्वाच्या अवयवांपैकी एक म्हणजे मुत्रपिंड. मुत्रपिंडाचे कार्य कालांतराने कमकुवत होऊन त्यातून निर्माण होणाऱ्या टाकाऊ पदार्थ आणि अतिरिक्त द्रव बाहेर काढण्याची क्षमता कमी झाल्यास क्रॉनिक किडनी डिसीज किंवा दीर्घकालीन मुत्रपिंडाचा आजार होऊ शकतो.
या आजारामुळे शरीरात टाकाऊ पदार्थ आणि अतिरिक्त द्रव साठू लागतो. यामुळे हाता-पायामध्ये सूज, उच्च रक्तदाब, फुफ्फुसात द्रव साठणे, रक्तातील पोटॅशियमची पातळी वाढणे, रोगप्रतिकारशक्ती कमकुवत होणे, हाडे कमकुवत होणे, अशक्तपणा, मध्यवर्ती मज्जासंस्थेवर परिणाम होणे अशा विविध गुंतागुंत होऊ शकतात. या गुंतागुंतांमुळे रुग्णाचे जीवित धोक्यात येऊ शकते.
या आजाराचे कारणीभूत घटकांमध्ये टाईप 1/टाईप 2 मधुमेह, उच्च रक्तदाब, दीर्घकालीन मुत्रमार्गाचा संसर्ग, जन्मजात आजार, काही औषधे, विषारी पदार्थ यांचा समावेश होतो.
लक्षणे किडनी फेल होण्याची (chronic kidney disease Symptoms in Marathi)
दीर्घकालीन मुत्रपिंडाच्या आजाराची लक्षणे मुत्रपिंडाच्या कार्यावर होणाऱ्या परिणामानुसार दिसून येतात. यामध्ये मळमळ, उलट्या, भूक मंदावणे, अशक्तपणा, झोप न येणे, लघवीचे प्रमाण बदलणे, पाय सुजणे, त्वचा कोरडी होणे, खाज सुटणे, उच्च रक्तदाब, फुफ्फुसावर परिणाम, छातीत दुखणे यांचा समावेश होतो.
या आजाराचे निदान करण्यासाठी रक्त, लघवी, इमेजिंग आणि बायोप्सी चाचण्या केल्या जातात. रक्ताच्या चाचण्यांद्वारे क्रियाटिनिन, युरिया सारख्या टाकाऊ पदार्थांची रक्तातील पातळी मोजली जाते. लघवीच्या चाचण्यांद्वारे दीर्घकालीन मुत्रपिंडाच्या आजाराचे कारण निश्चित करण्यात मदत होते. इमेजिंग चाचण्यांद्वारे मुत्रपिंडाचा आकार आणि संरचना तपासली जाते. बायोप्सीमध्ये मुत्रपिंडातील पेशींचा नमुना काढून त्यावर तपासणी केली जाते.
या आजाराचे निदान आणि कारणानुसार उपचार केले जातात. या उपचारांचा उद्देश लक्षणे कमी करणे, गुंतागुंत रोखणे आणि रोगाची प्रगती थांबवणे हा असतो. उच्च रक्तदाब, पायाची सूज, अशक्तपणा, कोलेस्ट्रॉलची पातळी, टाकाऊ पदार्थांची साचवणूक यासारख्या गुंतागुंतींवर औषधे दिली जाऊ शकतात.
दीर्घकालीन मुत्रपिंडाच्या आजाराचे निदान आणि उपचार वेळेत न झाल्यास मुत्रपिंडाचे कार्य संपूर्णपणे निकामी होण्याचा धोका उद्भवू शकतो. हा मुत्रपिंडाच्या आजाराचा शेवटचा टप्पा असतो आणि यामध्ये डायलिसिस किंवा मुत्रपिंड प्रत्यारोपणाची गरज पडू शकते.
किडनी खराब झाल्यास करतात हे उपचार -Kidney Failure Treatment in Marathi
जेव्हा मुत्रपिंड रक्तातील टाकाऊ पदार्थांचा निचरा करू शकत नाही, तेव्हा डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते. मुत्रपिंड निकामी झाल्यास आणि त्याची लक्षणे दिसू लागल्यास, डायलिसिस सुरू करण्याची वेळ डॉक्टर विविध चाचण्यांचे निकाल, रुग्णाचे वय आणि आरोग्य यावर आधारित ठरवतात.डायलिसिस प्रक्रिया (Dialysis Procedure)
डायलिसिसमध्ये, असमर्थ मुत्रपिंडाचे कार्य बाह्य उपकरणाद्वारे केले जाते. हिमोडायलिसिसमध्ये, मशीनमध्ये रक्तातून टाकाऊ पदार्थ काढून टाकले जातात आणि शुध्द रक्त शरीरात परत सोडले जाते.
पेरिटोनियल डायलिसिसमध्ये, पोटात नळीवाटे एक द्रवपदार्थ, डायलिसेट, टाकण्यात येतो. हे द्रवपदार्थ टाकाऊ पदार्थ शोषून घेते आणि सहा तासांनी बाहेर काढले जाते. डायलिसेटमधील टाकाऊ पदार्थ नळीशी जोडलेली पिशवीत जमा होतात.
मुत्रपिंड प्रत्यारोपण (Kidney Transplant)
मुत्रपिंड निकामी झालेल्या रूग्णामध्ये मेंदूमृत किंवा जिवंत मेंदूमृत दात्याचे मुत्रपिंड प्रत्यारोपित करण्याची ही प्रक्रिया असते. मुत्रपिंडाच्या आजाराच्या शेवटच्या टप्प्यात असलेल्या रूग्णांना याचा सल्ला दिला जाऊ शकतो.
प्रत्यारोपणासाठी आवश्यक शर्ती
प्रत्यारोपणासाठी दाता आणि प्राप्तकर्ता यांच्यामध्ये रक्तगट जुळणे गरजेचे असते. रक्तगट जुळत नसल्यास, एबीओ असंगत प्रत्यारोपण केला जाऊ शकतो, परंतु यासाठी वैद्यकीय कुशलता, पायाभूत सुविधा आणि शस्त्रक्रियेपश्चात वैद्यकीय सेवा अतिशय महत्त्वाची असते.
दाता होण्यास पात्र होण्यासाठी, व्यक्तीने खालील सर्व निकष पूर्ण केले पाहिजेत:
वय 18 वर्षांपेक्षा जास्त
चांगले आरोग्य
रक्तगट जुळणे
मधुमेह, उच्च रक्तदाब, कर्करोग, हेपॅटायटिस, तीव्र संसर्ग इत्यादी सहव्याधी नसलेले
प्रत्यारोपण शस्त्रक्रिया
प्रत्यारोपण शस्त्रक्रिया ही पारंपरिक, खुली (ओपन सर्जरी), लॅप्रोस्कोपिक शस्त्रक्रिया किंवा रोबोटिक पद्धतीने केली जाऊ शकते. शस्त्रक्रिया सुमारे 4-6 तास टिकते.
प्रत्यारोपणानंतरची काळजी
प्रत्यारोपणानंतर, प्राप्तकर्ताला काही आव्हानेंचा सामना करावा लागू शकतो, जसे की:
इम्युनोसप्रेसंट औषधांमुळे प्रतिकारशक्ती कमी होणे
संक्रमणाचा धोका वाढणे
अवयव नाकारण्याचा धोका
या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी, प्राप्तकर्त्यास डॉक्टरांनी दिलेल्या सूचनांचे काटेकोरपणे पालन करणे आवश्यक आहे.
